Konsultacja psychologiczna wiąże się z wykorzystaniem pewnej ogólnej wiedzy na temat osobowości, rozwoju, typów zachowań, emocji itp. Psycholog przeprowadza badanie diagnostyczne z wykorzystaniem narzędzi diagnostycznych takich jak np. wywiad, metody kwestionariuszowe, obserwacja, badanie odruchów. Następnie odnosi otrzymane wyniki do innych, podobnych lub kontrastujących przypadków, czy też do istniejących norm statystycznych. Punktem odniesienia jest tu norma statystyczna, czyli uśrednienie społeczeństwa. Porównanie takie ma na celu wykazać, czy doświadczane trudności mieszczą się w granicach zachowań normalnych, czy też wskazują na istnienie zaburzeń. Pozwala również określić, na jaki typ choroby, nerwicy, bądź innego rodzaju patologii cierpi dana osoba. Psycholog w oparciu o posiadaną wiedzę może podać zalecenia, które w świetle jego wiedzy powinny wpłynąć na zmianę jej zachowania, odzyskaniu utraconej równowagi psychicznej bądź utraconych zdolności. Długość pracy jest zwykle stosunkowo krótka. Diagnostyka i wyznaczenie zaleceń ogranicza się zwykle do ok. 3 sesji. W niektórych przypadkach proces diagnostyczny może jednak trwać dłużej.